تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از کننده آن

Transcript

1 پ ژپو ه شاهی تج ربی حسابداری سال هفت م شماره 25 ا یی ز 1396 صص تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی دادهها کننده آن و بررسی عوامل تعیین علی غیوری مقدم * صفدر علیپور ** زعیمه نعمت الهی *** ایرج اصغری **** چکیده تاریخ دریافت :95/03/01 تاریخ : پذیرش 95/06/17 هدف از پژوهش حاضر محاسبه کارايی هزينه و سود بانکهای تجاری ايران و بررسی رابطه بین کارايی هزينه و سود با متغیرهای اندازه نسبت کفايت سرمايه نسبت هزينه به سود و سودآوری است. اين پژوهش در دو مرحله انجام شد. در مرحله نخست با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی دادهها کارايی هزينه و سود 10 بانک در دوره زمانی مورد محاسبه قرار گرفت و در مرحله دوم با بهرهگیری از رگرسیون دادههای ترکیبی )پانلی( به بررسی رابطه میان کارايی هزينه و سود با متغیرهای پیش گفته پرداخته شد. در مرحله نخست بانکهای مورد بررسی به طور نسبی در دو گروه کارا و غیر کارا از لحاظ هزينه و سود طبقهبندی گرديد و مشخص شد که بانک های مورد بررسی از لحاظ کسب سود و کسب منافع کارايی بیشتری نسبت به صرف يا هزينه کردن منابع دارند. همچنین از ديگر يافتههای اين مرحله از پژوهش ارائه راهکاری برای بانکهای ناکارا به منظور حرکت به سمت مرز کارايی های ناکارا جهت تعی نی بود. در حقیقت تکنیک تحلیل پوششی دادهها واحدهای مرجع ( زا میان بانکهای کارا( را برای بانک هزينه و سود بهینه مشخص کرد. نتايج به دست آمده از اجرای مرحله دوم پژوهش حاکی از آن است که متغیرهای نسبت کفايت سرمايه و سودآوری بر کارايی هزينه تأثیر معناداری ندارند و یل نسبت هزينه به سود و اندازه در سطح خطای 5 متغیرهای به ترتیب دارای تأثیر معکوس و مستقیم معناداری بر کارای هزينه هستند. اين نتايج به اين معنی است بانکهايی که تمايل بیشتری برای کنترل هزينهها دارند کارايی هزينه باالتری داشته و بانکهای بزرگتر نیز از صرفهجويی ناشی از اين بود که به استثنای متغیر سودآوری هیچکدام از ديگر متغیرهای مورد بررسی يع ی ن هزينه به سود و اندازه تأثیر معنیداری بر کارايی سود ندارند. واژههای کلیدی: طبقهبندی موضوعی:,C6 C1 مقیاس بیشتری برخوردارند. همچنین از نتايج ديگر پژوهش کارايی هزينه و سود تحلیل پوششی دادهها صنعت بانکداری. نسبت کفايت سرمايه نسبت کد /jera :DOI دانشجوی دکتری گروه حسابداری دانشگاه شیراز و مربی گروه حسابداری دانشگاه خلیج فارس بوشهر )نویسنده مسئول( ** مربی گروه حسابداری دانشگاه خلیج فارس بوشهر.(safdar.alipur@gmail.com) *** دانشجوی دکتری گروه مدیریت دانشگاه شیراز (mojde.neamatollahi@gmail.com(. **** مربی گروه حسابداری دانشگاه خلیج فارس بوشهر.(asghari@pgu.ac.ir)

2 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از مقدمه در طی دو دهه ا خی ر صنعت بان کدا ر ی د ر س رتا س ر دنیا د ستخوش تغیی را ت ژ رف و شد يد ی شاااده اسااات. جهانی ساااا ز ی با زا ر ها و ن هاد ها ی ما ل ی ه م را ه با حذف قوانی ن و م ق ر را ت دو لتی ابتکارات مالی انقالب اطالعات و کاربرد پیشارفته ارتباطات و فناوری باعث ايجاد يک محیط بانکداری رقابتی و ا صالح فناوری بانکها شده ا ست. در نتیجه اين پی شرفتها و تحوالت در حوزه بانکداری مدرن بانکها تالش میکنند تا به منظور ماندن در عرصه رقابت از نظر هزينه و ساااود کاراتر ع مل کن ند. افزون بر اين به منظو ر ک م ک به با ن ک ها در رو يارويی با اين چالشها مراجع مالی در ک شورهای تو سعه يافته و در حال تو سعه معیارهای گوناگونی را در جهت تجديد سااختار بخشهای مالی و بهبود کارايی بانکداری به خدمت گرفتهاند )ساريری 2010(. مفهوم کارايی فراهم کننده اطالعات با ارز شی ا ست که مديريت میتواند با آن منابع کارايی را رد يابی ک ند. چنین تج ز يه و تحلیل ی به مد ي ر يت ک م ک م یک ند تا احت مال ب قا در بازارهای رقابتی را بهبود بخشد )آيسیک و حسن 2002(. در ادبیات مالی اين مطلب قويا اساتدالل شاده که کارايی ساود برتر از مفهوم کارايی هزينه است زيرا مطابق با کارايی سود بانکها نه تنها زمانی که ورودیهای گرانتری به منظور تولید مقدار يکسااانی خروجی به کار میبرند مورد انتقاد قرار میگیرند بلکه افزون بر اين زمانی که ساااود کمتری با اساااتفاده از همان مقدار از ورودی ايجاد میکنند نیز مورد بازخواسااات قرار میگیرند )آيسااایک و حسااان 2002(. پژوهشهای زيادی به محاسااابه کارايی نهادهای مالی پرداخته اند اما تالشهای ناچیزی در را ستای مقاي سه معیارهای کارايی هزينه و سود صورت گرفته ا ست. با عنايت به اين مو ضوع يک بانک میتواند اهداف زيادی را دنبال کند. در عین حال کارايی سااود طبیعتا هدف نهايی آن اساات در صااورتی که کارايی هزينه يک ابزار مهم دستیابی به کارايی سود بلندمدت است )دلیس و همکاران 2008(. دستيابی به کارايی سود نه تنها مستلزم اين است که کاالها و خدمات با حداقل هزينه تولید شاوند بلکه نیازمند بیشاینهساازی درآمدها نیز هسات. بانکهايی که ناکارايی بااليی را نشاان میدهند و متحمل باالترين هزينه میشوند ممکن است قادر به ايجاد سودی بیشتر از بسیاری از بانکهايی باشند که کارايی هزينه دارند. بنابراين محاسبه کارايی هزينه نیز تشکیل دهنده منبع مهمتری از اطالعات برای مديريت بانک است )داس و گوش 2009(.

3 85 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 لذا جهت برر سی کارايی بانکها محا سبه هر دو کارايی هزينه و سود الزامی ا ست. در هر صورت بررسی کارايی بانکها هم از نقطه نظر اقتصاد خرد و هم از زاويه اقتصاد کالن اهمیت حیاتی دارد. از چشااامانداز اقتصااااد خرد اين موضاااوع با توجه به افزايش رقابت و بهبود در چارچوب نهادی قانونگذاری و نظارتی حیاتی اساات. از چشاامانداز کالن کارايی صاانعت بانکداری بر هزينه واساااطهگری مالی و ثبات کلی بازارهای مالی اثرگذار اسااات. در حقیقت بهبود در عملکرد بانک نمايانگر تخ صیص بهتر منابع مالی ا ست و بنابراين موجبات افزايش در سرمايهگذاری و متعاقبا کمک به ر شد را فراهم میکند اهمیت کارايی بانکها )دلیس و همکاران 2008(. با توجه به در اين پژوهش کوشاااش بر آن اسااات تا با اساااتفاده از روش تحلیل پو ش شی دادهها کارايی هزينه و سود بانکهای تجاری در حال فعالیت در ايران مورد برر سی قرار گرفته و پیشانهادهای الزم در راساتای بهبود عملکرد آنها ارائه شاود. ادبیات پژوهش در زمینه مورد بررسی نشان میدهد که در راستای سنجش کارايی دو رويکرد اصلی پارامتريک و ناپارامتريک وجود دارد. روش مرز تصااادفی و تحلیل پوشااشاای دادهها به ترتیب از روشهای پرکاربرد رويکردهای پارامتريکی و ناپارامتريکی به شمار میروند )دلیس و همکاران 2008(. بزرگترين مزيت تحلیل پوشاشای دادهها نسابت به واحد الگوهای پارامتريک توان مقايساه چندين ت صمیمگیرنده از لحاظ چندين معیار ا ست. از مزايای ديگر آن نیز میتوان به عدم نیاز به تخمین شاکل تابع اشااره کرد. همچنین ساودمندی ديگر اين روش در اساتفاده همه اطالعات موجود ا ست در حالی که روشهای پارامتريک چنین توانايی را ندا شته و دادهها را به صورت نمونهای مورد بررسی قرار میدهند )هالکوس و ساالموريس 2004(. با توجه به مزيتهای بیان شده در رابطه با روش تحلیل پو ش شی دادهها سهولت ا ستفاده از اين روش در ساانجش کارايی و همچنین اسااتفاده وساایع آن در پژوهشهای پیشااین از جمله مودوس و پاساااتور )2003( دلیس و همکاران )2008( عارف و کن )2008( داس و گوش )2009( رای و داس )2010( در اين پژوهش جهت ساانجش کارايی هزينه و سااود واحدهای مورد بررسی از روش مذکور استفاده میشود. در ارتباط با بخش دوم پژوهش يعنی شناسايی عوامل توضیح دهنده تغییرات سطح کارايی پژوه شگران مختلف عوامل متعددی را مورد برر سی قرار دادهاند که از جمله میتوان به اندازه )آيسیک و حسن 2002 آخیگ و مکنالتی 2005 دلیس و همکاران 2008 عارف و کن 2008 داس و گوش 2009 ساريری 2010 منالگنیت 2011 هوآنگ و فو 2013( کنترل

4 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از و حاکمیت شارکتی )آيسایک و حسان 2002( سااختار مالکیت )آيسایک و حسان 2002 عارف و کن 2008 داس و گوش 2009 هوآنگ و فو 2013( ريساااک ( عارف و کن 2008 منالگنیت 2011( سودآوری )عارف و کن 2008 سريری 2010( تغییرات محیطی )عارف و کن 2008( هزينه )عارف وکن 2008 سريری 2010( بانکداری سنتی يا اسالمی )سريری 2010( کفايت سرمايه )سريری 2010( رشد )هوآنگ و فو 2013( اشاره کرد. هر چند برآيند نتايج پژوهشهای پیشاااین در اين ارتباط چندان متقاعد کننده نیسااات و در برخی موارد به نتايج کامال ناهمگونی منتهی شااده اساات با اين حال در پژوهش حاضاار به بررساای برخی از عوامل احتمالی تعیین کننده کارايی که بیشاااتر مورد اساااتناد قرار گرفتهاند پرداخته می شود. بر اين ا ساس مطابق با عوامل مورد برر سی در پژوهشهای پی شین خ صو صا عارف وکن )2008( و سااريری )2010( در اين پژوهش تأثیر عوامل چهارگانه اندازه نساابت کفايت سرمايه نسبت هزينه به سود و سودآوری بر کارايی هزينه و سود مورد واکاوی قرار میگیرد. پیشینه پژوهش در ارتباط با موضااوع پژوهش حاضاار تالشهای متعددی عمدتا در خارج از کشااور انجام شاده و شامار اندک پژوهشهای صاورت گرفته در داخل با موضاوع پژوهش حاضار ارتباط چندانی ندارند. با اين حال در ادامه ابتدا به بررسی برخی از پژوهشهای داخلی صورت گرفته که نزديکی بیشتری با اهداف پژوهش حاضر دارند پرداخته شده و سپس پژوهشهای خارجی ارائه میگردد. در ايران نويسااندگانی از جمله حسااینی و سااوری )1386( باصااری و همکاران )1389 و( نمازی و ابراهیمی )1389( به بررسااای کارايی صااارفا فنی بانک ها با اساااتفاده از روشهای پارامتری يا ناپارامتری پرداختهاند. نتايج حا صل از پژوهش حسینی و سوری )1386( با ا ستفاده از روش پارامتری حاکی از اين بود که کارايی فنی بانک ها با تخصااصاای شاادن آنها تعداد شاااعب و زمان ارتباط مثبت و با اندازه بانک رابطه منفی دارد. باصاااری و همکاران )1389( با محاسابه شااخص کارايی فنی بر مبنای DEA دريافتند که بین اندازه شاعب و کارايی فنی آنها رابطه چندانی وجود ندارد. به بیان ديگر وسعت شعب در جذب بیشتر سپرده ها اثر داشته اما در میزان کارايی آنها تأثیر قابل توجهی ندا شته ا ست. و نهايتا برر سی نمازی و ابراهیمی )1389( با ا ستفاده از روش DEA ن شان داد که سه متغیر ا صلی که بی شترين تأثیر را بر کارايی بانکهای

5 87 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 تحت برر سی دارند عبارتند از میزان دارايیه یا گذاریهای مستقیم. ثابت تعداد کارکنان و م شارکت ها و سرمايه آيسیک و حسن )2002( با بررسی اثر اندازه کنترل و حاکمیت شرکتی و همینطور مالکیت بر کارايی هزينه وکارايی سااود بانکهای ترکیه با اسااتفاده از روش مرز تصااادفی به اين نتیجه دست يافتند که ارتباط چندانی بین کارايی هزينه و کارايی سود وجود ندارد و کارايی سود باال مستلزم کارايی هزينه باال نیست و متوسط کارايی سود و هزينه به طور سیستماتیک و يکنواخت با افزايش اندازه کاهش میيابد. مودوس و پاساتور )2003( در پژوهشای به تجزيه و تحلیل کارايی در هزينهها و ساود بخش بانکداری اسااپانیا با اسااتفاده از رويکرد ناپارامتريک تحلیل پوشااشاای دادهها پرداختند. نتايج حا صل ن شاندهنده وجود سطوح پايینتر کارايی سود در مقاي سه با کارايی هزينه و همینطور کارايی سود جايگزين )پذيرش فرض وجود قدرت بازار در تعیین قیمتهای خروجی( پايینتر در مقايسااه با کارايی سااود اسااتاندارد بود. اين نتايج دال بر وجود قدرت بازار در تعیین قیمت است. آخیگ و مکنالتی )2005( با مقايسااه کارايی سااود بانکهای تجاری کوچک متوسااط و بزرگ و بررسی منابع کارايی سود برای هر طبقه نشان دادند که کارايی سود به تناسب افزايش ا ندازه افزايش می يا بد. با نک های کو چک میتوان ند از طريق بزرگتر شااادن ف عال یت در بازارهايی با نرخ ور شک ستگی پايین ا ستقالل از شرکتهای هلدينگ ک سب کارمزد بی شتر فعالیت در بازارهای متمرکز و داشاتن دارايیهای بیشاتر در وامها تا اوراق بهادار کارايی ساود باالتری را به د ست آورند. بانکهای بزرگ نیز میتوانند با ا ستفاده از اهرم بی شتر به اين هدف دست يابند. دلیس و همکاران )2008( به کمک روش پارامتريک به ارزيابی تجربی کارايی هزينه و سود بانک های تجاری يونان پرداختند و مقايساااهای بین دو روش پارامتر يک مرز تصاااادفی و ناپارامتريک تحلیل پوشاشای دادهها انجام دادند. نتايج در ساطح هر دو روش نشاانگر ساطوح پايینتر کارايی هزينه در مقايسااه با کارايی سااود بود. بانکهای بزرگترکارايی هزينه باالتر و کارايی سود پايینتری دا شتند. روش تحلیل پو ش شی دادهها در مقاي سه با روش مرز ت صادفی متوسط ناکارايی باالتری را نمايان میسازد.

6 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از عارف و کن )2008( با بررساای اثر متغیرهای نوع مالکیت اندازه ريسااک سااودآوری و تغییرات محیطی کلیدی بر کارايی هزينه و سااود بانکهای تجاری چینی با اسااتفاده از تکنیک ناپارامتريک تحلیل پوششی دادهها نشان دادند که سطوح کارايی سود به طور بااهمیتی پايینتر از ساطوح کارايی هزينه اسات بانکهای با اندازه متوساط در مقايساه با بانکهای کوچک و بزرگ به طور بااهمیتی کاراتر هسااات ند کا را ي ی ساااود با الت ر با ن ک ها منب عث ا ز تمرکز بر فعالیتهای کارمزد محور ا ست ضريب هزينه به سود به طور بااهمیتی منفی ا ست به اين معنی که بانکهای با کارايی باالتر تمايل بیشتری برای کنترل هزينهها دارند ريسک اعتباری )نسبت وام به دارايی( با کارايی ارتباط معکوس دارد. داس و گوش )2009( با بررساای عملکرد بخش بانکداری تجاری هندوسااتان با اسااتفاده از روش تحلیل پو ش شی دادهها شاهد سطوح باالی کارايی در هزينه و سطوح پايینتر کارايی در سود بودند که اين يافته منعکس کننده اهمیت ناکارايی طرف درآمدی فعالیت بانکداری است. افزون اين بانکهای دولتی و بانکهای بزرگتر کارايی سود باالتری داشتند. سريری )2010( بامقاي سه کارايی هزينه و سود بانکهای تجاری سنتی و ا سالمی در حوزه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با استفاده از روش مرز تصادفی دريافت که بانکهای حوزه خلیج فارس در سودآوری به نسبت کاراتر هستند تا کنترل هزينهها. بانکهای سنتی در مقايسه با بانکهای اسالمی کارايی هزينه و کارايی سود باالتری دارند. کارايی هزينه و کارايی ساود با اندازه و ساودآوری بانک ارتباط مساتقیم اما با کفايت سارمايه و هزينه عملیاتی ارتباط معکوس دارد و نهايتا ف عا ل یت وام با الت ر نی ز کا را ي ی ساااود با ن ک ها را افزايش میدهد اما اثر معکوسی بر کارايی هزينه دارد. منالگنیت )2011( با بررسااای کارايی هزينه بانکهای تجاری فیلیپین با اساااتفاده از تجزيه و تحلیل مرز تصادفی نشان داد عدم کارايیهای بااهمیتی در بین بانکهای داخلی )بومی( وجود دارد. بانکهای کوچک در مقايسااه با بانکهای بزرگ ناکارايی هزينه بیشااتری دارند و اين ناکارايی هزينه در بین بانکهای کوچک پاياتر است. سرمايه مالی که انعکاس ريسک سرمايه و ريسکپذيری مدير است اثر منفی بااهمیتی بر عدم کارايی هزينه اندازهگیری شده دارد. هوآنگ و فو )2013( با اساااتفاده از چارچوب فرامرزی تصاااادفی و مقايساااه و اندازهگیری کارايی هزينه و شاااکاف مرز هزينه بین صااانعت بانکداری در تايوان و چین نشاااان دادند که

7 89 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 بانکهای تايوانی در کل مرز هزينه تولید برتری دارند اما کارايی هزينه عملیات کمتری دارند. بانکهای خصااوصاای در تايوان بهترين مرز هزينه را دارند در حالی که بانکهای خارجی در چین باالترين کارايی هزينه را در بین تمامی بانکهای تايوان و چین دارا میباشاااند. رشاااد در بازارهای ساارمايه اثر مثبت و معناداری بر شااکاف هزينه بانک دارد. افزايش در اندازه میتواند يک استراتژی مهم به منظور بهبود تکنولوژی هزينه بانک باشد. سود فرضیههای پژوهش هدف پژوهش مساتلزم آن اسات که پژوهش در دو مرحله صاورت گیرد مرحله اول که در آن به ساانجش کارايی سااود و هزينه پرداخته میشااود و مرحله دوم که به بررساای رابطه میان کارايی محا سبه شده در مرحله قبل با متغیرهای اندازه ن سبت کفايت سرمايه ن سبت هزينه به و سودآوری میپردازد. فرضیههای پژوهش با توجه به پیشینه پژوهش بويژه پژوهشهای انجام شااده توسااط عارف و کن )2008 طراحی گرديد: و( سااريری )2010( برای مرحله دوم به صااورت زير 1. بانکهای با اندازه بزرگتر به طور معنادار از کارايی هزينه و ساااود باالتری نسااابت به بانکهای کوچکتر برخوردارند. به بیان ديگر بین کارايی هزينه و سود با لگاريتم دارايیه یا بانکهای مورد بررسی رابطه مستقیم معناداری وجود دارد. 2. بین کارايی هزينه و سود با نسبت کفايت سرمايه )کل دارايیها/ سرمايه( بانکهای مورد بررسی رابطه معکوس معناداری وجود دارد. 3. بین کارايی هزينه و سود با نسبت هزينه به سود )سود خالص عملیاتی/ هزينههای عملیاتی( بانکهای مورد بررسی رابطه معکوس معناداری وجود دارد. 4. بین کارايی هزينه و سااود با سااودآوری )کل دارايیها/ سااود خالص عملیاتی( بانکهای مورد بررسی رابطه مستقیم معناداری وجود دارد. روششناسی پژوهش پژوهش حاضاار بر اسااتفاده از مفهوم مرز کارايی جهت اندازهگیری کارايی هزينه و سااود با نک های مورد بررسااای تمرکز دارد به ع با ر ت د ي گ ر ا ز م فهوم می زان فا صااا له وا حد ها ی

8 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از تصااامیمگیرنده از مرز بهترين عملکرد )بهترين عملکرد در زمینه هزينهها يا ساااود( به منظور ارزيابی بانکها اساتفاده میشاود. ادبیات پژوهش در زمینه مورد بررسای نشاان میدهد که در راسااتای ساانجش کارايی دو رويکرد اصاالی پارامتريک و ناپارامتريک وجود دارد. روش مرز تصااادفی و تحلیل پوشااشاای دادهها به ترتیب از روشهای پرکاربرد رويکردهای پارامتريکی و ناپارامتريکی به شامار میروند )دلیس و همکاران 2008(. بزرگترين مزيت تحلیل پوشاشای دادهها نسبت به الگوهای پارامتريک توان مقايسه چندين واحد تصمیمگیرنده از لحاظ چندين معیار اسااات. از مزايای ديگر آن نیز میتوان به عدم نیاز به تخمین شاااکل تابع اشااااره کرد. همچنین ساااودمندی ديگر اين روش در اساااتفاده همه اطالعات موجود اسااات در حالی که روشهای پارامتريک چنین توانايی را نداشته و دادهها را به صورت نمونهای مورد بررسی قرار میدهند )هالکوس و ساالموريس 2004(. با توجه به مزيتهای بیان شده در رابطه با روش تحلیل پو ش شی دادهها سهولت ا ستفاده از اين روش در ساانجش کارايی و همچنین اسااتفاده وساایع آن در پژوهشهای پیشااین از جمله مودوس و پاساااتور )2003( دلیس و همکاران )2008( عارف و کن )2008( داس و گوش )2009( رای و داس )2010( در اين پژوهش جهت ساانجش کارايی هزينه و سااود واحدهای مورد بررسی از روش مذکور استفاده میشود. تکنیک تحلیل پو ش شی دادهها يک روش برنامهريزی ريا ضی ا ست که به عنوان يک روش ناپارامتريک برای اندازهگیری کارايی در شارايطی که واحدهای مورد بررسای دارای چندين ورودی و خروجی هساااتند مورد اساااتفاده قرار میگیرد. اين روش در ساااال 1978 به وسااایله "چارنز کوپر و رودز" توسعه يافت. آنها به ديدگاه غیر پارامتريک "فارل" که در سال 1957 برای ارزيابی کارايی واحدهای تصااامیمگیری با دو ورودی و يک خروجی مطرح شاااده بود برنامهريزی رياضاای را اضااافه کردند و به مدلی دساات يافتند که به مدل CCR معروف اساات )نقل از: داينس و همکاران 2003(. بنابراين تحلیل پوشااشاای دادهها عبارت اساات از يک روش ناپارامتريک که با اسااتفاده از برنامهريزی رياضااای به اندازهگیری کارايی میپردازد. اين روش جايگزينی برای روشهای پارامتريک محساوب میشاود )رای 2004(. هدف اين تکنیک تعیین کارايی يک سایساتم يا واحد تصاامیمگیری از طريق فرآيند چگونگی تبديل ورودیها به خروجیها اساات. به عبارت

9 91 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 کي" ديگر هدف شناسايی واحدهايی است که بیشترين میزان خروجی را از کمترين میزان ورودی بدساات میآورند. چنین واحدی که دارای کارايی مساااوی " کي واحدها که کارايی بین "صاافر" و " کي.)2004 " باشااد واحد کارا و ديگر " دارند واحدهای ناکارا شااناخته میشااوند )راماناتان به طور کلی میتوان هدف تکنیک تحلیل پوشاشای دادهها را تعیین مرز کارايی دانسات که بدان وسیله میتوان واحدهای کارا و ناکارا را از هم تفکیک کرد. در کارايی هزينه هدف حداقلسااازی هزينههای واحد مورد بررساای اساات. در اين راسااتا واحدهای مورد بررسااای با در نظر گرفتن ورودیها و خروجیهای مشاااابه با قیمتهای معین مورد مقايساااه قرار گرفته و با توجه به فاصاااله هر يک از آنها از مرز بهترين عملکرد هزينه کارايی هزينه تعیین میشود. مرز بهترين عملکرد توسط واحدهايی تشکیل میشود که نسبت به سااااير واحدها دارای بهترين عملکرد از لحاظ هزينه کردن منابع باشاااند. به اين واحدها عدد " و به سااير واحدها با توجه به میزان فاصاله از مرز کارايی يا مرز بهترين عملکرد عددی بزرگتر مساوی "صفر" و کوچکتر از" کي " به عنوان کارايی هزينه اختصاص داده میشود. اگار فارض شااااود کاه N واحاد تصاااامایام گایارناده )i,,n( از p ناهااده = i x P++ (x i1,.., x ip ) R با قیمتهای P++ w i = (w i1,.., w ip ) R برای تولید r i = (r i1,.., r iq ) R q++ قیمتهای yبا i = (y i1,.., y iq ) R q++ ستاده q اسااتفاده کنند کارايی هزينه برای واحد j ام به صااورت زير محاساابه میشااود )عارف و کن :)2008 مدل )1( Min p w jp x jp s. t. i λ i i λ i i λ i y iq y jq q x ip x jp p = 1; λ i 0; i = 1,., N با حل مدل 1 بردار بهی نه ن هاده های وا حد j ام ) ip x i = (x i1,.., x که با تو جه ب ه ترکیب خطی از واحدهايی بدسااات میآيد که نسااابت به واحد مذکور با نهادههای برابر و يا کمتر ستادههای بی شتری را تولید میکنند. سپس با ا ستفاده برداربهینه و قیمتهای هر يک از

10 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از p C j = نهادهها هزينه بهینه ( ip ) w jp x محاسااابه شاااده و از تقسااایم هزينههای بهینه بر هزينههای فعلی به صورت مدل 2 میتوان کارايی هزينه )j )CE را محا سبه کرد )عارف و کن CE j = w p jpx ip p w jp x jp.)2008 مدل )2( کارايی سود مفهومی وسیعتر از کارايی هزينه را در بر میگیرد چرا که آن تأثیر بردار تولید را بر روی هر دوی هزينه و درآمد مورد بررسی قرار میدهد. کارايی سود از کسر سود واقعی هر واحد تصاامیمگیرنده به حداکثر سااودی بدساات میآيد که میتوانساات با توجه به ساااير واحدهای کارا ک سب کند ( سريری 2009(. مدل 3 مدل برنامهريزی خطی مربوط به محا سبه کارايی سود را به شرح زير نشان میدهد )عارف و کن 2008(. مدل )3( Max q r j y jq s. t. i λ i i λ i i λ i p w jp x jp y iq y jq q x ip x jp p = 1; λ i 0; i = 1,., N باا حال مادل 3 بردار بهیناه نهاادههاا ) ip x i = (x i1,.., x و ساااتاادههاای = i y ) iq y) i1,.., y واحد j ام که با توجه به ترکیب خطی از ساير واحدهايی که نسبت به واحد مذکور با نهادههای برابر و يا کمتر ستادههای بیشتری را تولید میکنند بدست میآيد. سپس با ا سااات فاد ه ب ردا ر بهی نه ن هاد ه ها و سااا تاده ها و قی مت های آن ها م قدار بهی نه ساااود = j P q r j y iq p w jp x ip محاسبه شده و از تقسیم سود فعلی بر سود بهینه به صورت مدل 4 میتوان کارايی سود )j )PE را محاسبه کرد )عارف و کن 2008(. مدل )4( PE j = q r jy jq p w jp x jp r j y q iq w jp x p ip ازمدل 4 چنین ا ستدالل می شود که اگر واحد مورد برر سی زيان دا شته با شد امتیاز کارايی بدست آمده عددی منفی خواهد بود. بنابراين میتوان نتیجه گرفت که امتیاز کارايی سود برای واحدهای مورد بررسی عددی است که بین " کي " و "منفی بینهايت" قرار میگیرد.

11 93 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 همانطور که پیش از اين بیان شااد هدف پژوهش حاضاار ساانجش کارايی هزينه و سااود و برر سی رابطه آن با اندازه ن سبت کفايت سرمايه ن سبت هزينه به سود و سودآوری واحدهای مورد بررسی است. لذا پس از محاسبه نیاز است رابطه کارايی هزينه و سود با متغیرهای مذکور مورد ارزيابی قرار گیرد. به اين منظور بايد از رگر سیون دادههای ترکیبی )پانلی( ا ستفاده شود. از آنجا که دادههای مورد اساااتفاده مربوط به دوره زمانی 8 سااااله ) ( و تعداد 10 بانک اساات اين پژوهش هم با سااری زمانی و هم با مقاطع ساار و کار دارد. به منظور ترکیب دادههای سااری زمانی و دادههای دادههای ترکیبی مقطعی بايد از روش دادههای ترکیبی اسااتفاده شااود. روش متغیرها را هم در میان جامعه آماری )بانکها( و هم در طول زمان )ساااال( ارزيابی میکند. لذا با داشااتن دادههای ترکیبی اسااتفاده از رگرساایون دادههای ترکیبی )پانلی( الزامی است. چگونگی برآورد مدل دادههای ترکیبی به فرضیات ما درباره عرض از مبدا و ضريب شیب )و جمله خطا( بساتگی دارد به منظور تشاخیص اينکه از چه مدلی برای برآورد اساتفاده شاود بايستی از آزمونهای تشخیصی استفاده گردد. برای تعیین نوع مدل مورد اسااات فاده در داده های ترکیبی از آزمون های مختلفی اسااات فاده می شود. رايجترين آنها آزمون چاو برای ا ستفاده از مدل اثرات ثابت در مقابل مدل برآوردی دادههای ترکیب شده )pool( آزمون ها سمن برای ا ستفاده از مدل اثر ثابت در مقابل مدل اثر تصاااادفی و آزمون بروش پگان )LM( برای اساااتفاده از مدل اثر تصاااادفی در مقابل دادهه یا ترکیب شده است )زراء نژاد و انواری 1384(. به طور خال صه ابتدا بايد برر سی شود که ا ستفاده از رگر سیون تلفیقی )رگر سیون بدون در نظر گرفتن سااری زمانی و مقاطع( بهتر اساات يا مدل اثرات ثابت که اين امر با آزمون چاو )يا آزمون F مقید( صاااورت میگیرد. اگر رگرسااایون تلفیقی ارجح بود نیازی به ادامه بررسااای نی ست. اما اگر مدل اثرات ثابت ارجح بود بايد آن در مقابل مدل اثرات ت صادفی آزمون شود تا از بین اين دو مدل مدل منا سب جهت برآورد مشخص گردد که اين کار با آزمون ها سمن صااورت میگیرد. آزموده شود بروش پگان رد نشود روش ديگر اين اساات که ابتدا رگرساایون تلفیقی در مقابل اثرات تصااادفی )با استفاده از آزمون ضريب الگرانژ بروش-پگان( اگر فرضیه صفر مدل آزمون رگرسیون تلفیقی ارجح بوده و نیازی به ادامه بررسی نیست. اما اگر مدل

12 وx تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از اثرات تصاادفی ارجح بود آن را با اساتفاده از آزمون هاسامن در مقابل مدل اثرات ثابت مورد آزمون قرار میدهیم تا مدل ارجح ج هت برازش داده ها معین شاااود )افالطونی و نیکب خت.)1389 جامعه و نمونه پژوهش و دوره زمانی جامعه مورد بررساای شااامل بانکهای تجاری فعال در ايران اساات که به دلیل تعداد اندک آنها از نمونهگیری ا ستفاده نشد و همه بانکهايی که صورتهای مالی شان در طی ساله یا 1385 تا 1392 در دسترس بود به عنوان نمونه )شامل 10 بانک( انتخاب گرديد. متغیرهای پژوهش با توجه به هدف پژوهش که سنجش کارايی هزينه و سود و بررسی رابطه آن با اندازه نسبت کفايت سارمايه نسابت هزينه به ساود و ساودآوری واحدهای مورد بررسای اسات متغیرهای پژوهش در دو گروه دستهبندی میشوند. نگاره )1(: ورودیها و خروجیهای واحدهای مورد بررسی تعريف سپردهها و ساير وجوه که برای پرداخت وام در دسترس قرار دارند تعداد کارکنان ارزش دفتری دارايیهای ثابت = سرمايه فیزيکی وامهای پرداختی به مشتريان سرمايهگذاریها شامل کوتاه و بلندمدت بهره پرداختی= قیمت x1 x1/ هزينه حقوق کارکنان=قیمت x2 x2/ ساير هزينههای عملیاتی= قیمت x3 x3/ بهره دريافتی تسهیالت اعطايی= قیمت y1 y1/ پژوهشهايی که از اين متغیرها استفاده کردهاند مودوی و پاستور )2003( سريری )2010( آخیگ و مکنالتی )2005( آيسیک و حسن )2002( دلیس و همکاران )2008( عارف و کن )2008( داس و گوش و( )2009 رای و داس )2010( درآمد سرمايهگذاریها = قیمت y2 y2/ 2 x1 * سه ورودی و 1 وy x3 y2 دو خروجی پژوهش را تشکیل میدهند. عالمت * x1 x2 x3 y1 y2 w1 w2 w3 r1 r2

13 95 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 گروه اول شااامل ورودیها و خروجیهای واحدهای مورد بررساای به منظور ساانجش میزان کارايی هزينه و سود ا ست که در نگاره 1 خال صه شده ا ست. گروه دوم نیز شامل متغیرهای مستقل اندازه نسبت کفايت سرمايه نسبت هزينه به سود و سودآوری است که با هدف تعیین رابطه بین اين متغیرها با کاريی هزينه و سود به عنوان متغیر واب سته در نظر گرفته شدهاند. نحوه محاسبه متغیرهای مستقل مورد استفاده مرحله دوم پژوهش در نگاره 2 ارائه شده است. نام و عالمت اندازه ( (Ass) )Ln نسبت کفايت سرمايه نگاره )٢(: متغیرهای مستقل مورد استفاده مرحله دوم پژوهش تعريف لگاريتم طبیعی کل دارايی ها پژوهشهايی که از اين متغیرها استفاده کردهاند عارف و کن )2008 و( سريری )2010( )EOA( نسبت هزينه به سود کل دارايیها/ سرمايه عارف و کن )2008 و( سريری )2010( )COP( سود خالص عملیاتی/ هزينههای عملیاتی عارف و کن )2008 و( سريری )2010( سودآوری )ROA( کل دارايیها/ سود خالص عملیاتی عارف و کن )2008 و( سريری )2010( یافتههای پژوهش به منظور محاسبه کارايی هزينه و سود از نرمافزار DEAFrontierدر 2007 محیط نرمافزار Excel 2007 استفاده شد. نتايج به دست آمده در اين مرحله برای بانکهای مورد بررسی در نگاره 3 خالصاه شاده اسات. همچنین در بخش دوم يافتهها نیز از نرمافزار EViews نشاخه 6 استفاده میشود. نکتهای که در اسااتفاده تکنیک تحلیل پوشااشاای دادهها بايد مورد توجه قرار گیرد رابطه بین تعداد ستادهها و نهادهها با تعداد واحدهای ت صمیم گیرنده ا ست. به صورت تجربی ثابت شده که اگر رابطه ارائه شاااده در مدل 5 بین تعداد ساااتادهها و نهادهها با تعداد واحدهای تصااامیم گیرنده برقرار نبا شد نتیجه حل مدل ن شان خواهد داد که بی شتر واحدهای ت صمیم گیرنده کارا هساااتند )خواجوی و همکاران 1384(. لذا از آنجا که در اين پژوهش تعداد بانکهای مورد بررسی 10 واحد است مشکل پیشگفته به شدت کاهر خواهد شد.

14 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از نگاره )3(: کارایی هزینه و سود بانکهای مورد بررسی کارايی هزينه کارايی سود نام واحد کارايی هزينه کارايی سود نام واحد کارايی هزينه کارايی سود نام واحد کارايی هزينه کارايی سود نام واحد یا DMU DMU DMU10- DMU * DMU DMU DMU DMU DMU DMU DMU10- DMU DMU4-1 1 DMU DMU10- DMU DMU DMU DMU10- DMU DMU DMU DMU10- DMU DMU DMU DMU10- DMU DMU4-1 1 DMU7-1 1 DMU10- DMU DMU DMU8- DMU / DMU DMU8- DMU / DMU DMU8- DMU / DMU DMU8- DMU / DMU DMU8- DMU / DMU DMU8- DMU / DMU DMU8- DMU / DMU DMU8- DMU / DMU6-1 1 DMU9- DMU / DMU DMU9- DMU / DMU DMU9- DMU / DMU DMU9- DMU / 42-1/66 85 DMU DMU9- DMU / 85-1/64 85 DMU DMU9- DMU / DMU DMU9- DMU / DMU DMU9- DMU / 34 * بیانگر يک بانک مورد بررسی در ساله مختلف است برای مثال DMU1-86 بیانکر بانک شماره 1 در سال 86 است

15 97 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 جهت رفع اين مشکل در اين پژوهش هر سال- بانک به عنوان يک واحد مجزا در نظر گرفته شاد که بر اين اسااس تعداد واحدهای مورد بررسای در تکنیک تحلیل پوشاشای دادهها به 80 واحد افزايش يافت.بنابراين کارايی هر واحد بر ا ساس مقايسه هر واحد در هر سال با خود آن واحد در سالهای ديگر و ساير واحدها در سالهای مختلف محاسبه میشود. مدل 5: )ستادهها نهادهها( 2 تعداد واحدهای تصمیمگیرنده تحت بررسی همانگونه که در نگاره 3 مشااهده میشاود در میان 10 بانک مورد بررسای از لحاظ کارايی هزينه برای مثال بانک شماره "3" در ساله یا 91 و DMU3-91( 92 و )DMU3-92 دارای کارايی نساابی 100 درصااد اساات. همچنین از نظر کارايی سااود برای مثال بانک شااماره " کي ساااله یا میشوند. " در 86 و DMU1-86( 88 و )DMU1-88 در سااطح کارايی نساابی 100 درصااد مشاااهده از نتايج به دسااات آمده در نگاره 3 میتوان چنین برداشااات کرد که کارايی هزينه دلیلی بر کارايی سود نی ست و بالعکس. برای مثال بانک شماره " کي کارايی هزينه 29 و کارايی سود 100 از لحاظ سود بانک شماره " کي " در سال )DMU1-86( 86 دارای است. اين بدان دلیل است که در هنگام مقايسه بانکها " در سال 86 نسبت به ساير بانکها در سالهای مختلف از حداکثر سود برخوردار بوده ا ست ولی از لحاظ هزينه چنین مزيتی را ندا شته ا ست. يا میتوان چنین اسااتدالل کرد که بانک مذکور از لحاظ درآمد از کارايی نساابی بااليی برخوردار اساات که توانسته عدم کارايی در هزينه را جبران کرده و از لحاظ سود نسبت به ساير بانکهای مورد بررساای در رتبه نخساات قرار گیرد. نگاره 3 همچنین بیانگر اين موضااوع اساات که بانکهای مو رد ب ر ر س ی د ر ک سب سود ن سبت به ه ز ينه ک رد ن مناب ع کا رات ر ه ستند چ را که ا ز لحاظ سود 25 ساااال-بانک کارا و از لحاظ هزينه تنها 8 ساااال- بانک کارا بودهاند. به عبارتی ديگر مديران بانکها بیشترين تمرکزشان در کسب منافع هست تا صرف منابع. يافتههای ديگر در مرحله اول شامل کاربرد تحلیل پوششی دادهها در زمینه معیارسنجی است. به عبارت ديگر تکنیک مزبور راه مناسااب را جهت بهبود عملکرد نشااان میدهد. در حقیقت تکن یک تحل یل پوشاااشااای داده ها با تعیین وا حد های مرجع )از م یان وا حد های کارا( برای واحدهای ناکارا راه را برای بهبود نشان میدهد. نگاره 4 واحدهای مرجع برای واحدهای ناکارا را به طور مختصر فقط برای 8 سال- بانک نخست ارائه شده در نگاره 3 نشان میدهد.

16 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از نگاره )4(: واحدهای مرجع برای واحدهای ناکارا واحدمرجع برای کارايی هزينه * (DMU4-88) * (DMU6-85) * (DMU4-88) * (DMU6-85) * (DMU4-88) * (DMU6-85) * (DMU4-88) * (DMU6-85) * (DMU4-88) * (DMU6-85) * (DMU4-88) * (DMU10-92) * (DMU4-88) * (DMU4-92) * (DMU4-88) * (DMU4-92) نام واحد DMU1-85 DMU1-86 DMU1-87 DMU1-88 DMU1-89 DMU1-90 DMU1-91 DMU1-92 بانکهای ناکارا میتوانند با اساااتفاده از اطالعات نگاره 4 خود را به مرز کارايی برساااانند. برای مثال بانک شماره "1" در سال )DMU1-86( 86 برای اينکه بتواند از لحاظ هزينه در سال 86 کارا شاود بايساتی ساطح نهادهها و ساتادههای خود را به ساطح 356 برابر بانک شاماره "چهار" در سال )DMU4-88( 88 بعالوه 643 برابر بانک شماره "شش" در سال DMU6-( 85 85( برساند. اين روند برای ساير بانکهای ناکارا نیز بايد تکرار شود. قبل از اجرای مرحله دوم پژوهش و بررسااای رابطه میان کارايی هزينه و ساااود با متغیرهای اندازه نسبت کفايت سرمايه نسبت هزينه به سود و سودآوری نیاز است آزمون چاو و هاسمن اجرا شاااود. اين دو آزمون را بايد برای تشاااخیص نوع مدل بکار گرفت. در حقیقت اين دو آزمون بکار گرفته میشااوند تا مشااخص شااود که آيا بايد از رگرساایون تلفیقی يا رگرساایون دادههای ترکیبی و در صورت تأيد رگر سیون دادههای ترکیبی آيا بايد از مدل اثرات ثابت يا مدل اثرات تصادفی استفاده کرد. نتايج مربوطه در نگاره 5 ارائه شده است. Statistic d. f. Prob. 1/ نگاره )5(: نتایج آزمون چاو هنگامی که متغیر وابسته کارايی هزينه باشد /0 هنگامی که متغیر وابسته کارايی سود باشد آ زمون چاو به منظو ر انت خا ب ا ز بین مدل ا ث را ت ثا بت )داده های ترکیبی( و مدل برآورد دادههای تلفیقی مورد ا ستفاده قرار میگیرد. نتايج اين آزمون در مورد فر ضیههای پژوهش در نگاره 5 آمده است. مقدار سطح معناداری 143/ و بیانگر اين است که نمیتوان فرضیه صااافر مبنی بر دادههاای تلفیقی )مدل دادههای تلفیق شده : 0 H( را رد کرد. لاذا اين مورد نشاندهنده لزوم استفاده از روش بادادههای تلفیق شده است.

17 99 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 يافتههای بدست آمده از اجرای مرحله دوم پژوهش يعنی بررسی رابطه میان کارايی هزينه و سود با متغیرهای اندازه ن سبت کفايت سرمايه ن سبت هزينه به سود و سودآوری در نگاره 6 قابل مشاهده است. به منظور اجرای اين مرحله مطابق با پژوهش سريری )2010( از رگرسیون چند متغیره با دادههای تلفیق شد استفاده شد. جهت پردازش اطالعات نرم افزار Eviews 6 با هدف دستیابی به مدل رگرسیونی مورد استفاده قرار گرفت. متغیر وابسته متغیر مستقل مقدار ثايت نسبت کفايت سرمايه نسبت هزينه به سود اندازه سودآوری نگاره )6(: مدل رگرسیون دادههای ترکیبی ضريب )β( کارايی سود )β( ضريب p-value کارايی هزينه p-value / /183-1/ /155 Prob (Fstatistic) D-W R / /461-2/ /808 Prob (Fstatistic) D-W R 2 نتايج به دست آمده از اجرای مرحله دوم پژوهش )ارائه شده در نگاره 6( حاکی از آن است که متغیرهای نساابت کفايت ساارمايه و سااودآوری بر کارايی هزينه تأثیر معناداری ندارند ولی متغیرهای نساابت هزينه به سااود و اندازه در سااطح خطای 5 مساااتقیم معناداری بر کارای هزينه هساااتند. به ترتیب دارای تأثیر معکوس و در حقیقت میتوان گفت که فرضااایههای 3 و 1 پژوهش در باب ارتباط بین کارايی هزينه با ن سبت هزينه به سود و اندازه بانک مورد گرفت و فرضیههای 2 و 4 رد شدند. از نتايج ديگر پژوهش اين بود که در سطح خطای 5 و معنادار بر کارايی سود است. همچنین اگر سطح خطا 10 تأيید قرار تنها متغیر سودآوری دارای تأثیر مثبت در نظر گرفته شود نسبت هزينه به ساود و اندازه نیز تأثیر معنادار بر کارايی ساود دارند اگر چه که ضاريب نسابت هزينه به ساود خیلی کم و ناچیز )001( اساات. نساابت کفايت ساارمايه نیز تأثیر معنیداری بر کارايی سااود

18 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از ندارد. بنابراين میتوان گفت که در سطح خطای 5 رد گرديد. تنها فرضیه 4 پذيرفته شد و ساير فرضیهها مقدار آماره دوربین واتساان )D-W( نتايج مربوط به آزمون اسااتقالل خطاها )تفاوت بین مقادير واقعی و مقادير پیشبینی شده تو سط مدل رگر سیون( را ن شان میدهد که اگر مقدار اين ستون بین 5/ که بین 5/ و 1 و 1 همبستگی ندارند. 2/5 قرار گیرد به معنی ا ستقالل خطاها ا ست. با توجه به مقادير اين ستون 2/5 قرار گرفته نتیجه اين خواهد بود که خطاها مساااتقل از هم بوده و با يکديگر بحث و نتیجهگیری با توجه به گستردگی روزافزون صنعت بانکداری در سرتاسر دنیا از جمله ايران و با عنايت به اهمیت حیاتی تخ صیص بهینه منابع مالی که در حوزه وکايف سی ستم بانکداری قرار میگیرد اين پژوهش با هدف بررساای کارايی هزينه و سااود بانکهای فعال طرحريزی شااد. بررساای کا را ي ی با ن ک ا ز ا ين نظ ر حا ئ ز اه م یت ا ساااا سااا ی ا سااات که بهبود د ر ع مل ک رد با ن ک ن ما يانگ ر تخصیص بهتر منابع مالی است و بنابراين موجبات افزايش در سرمايهگذاری و متعاقبا کمک به ر شد را فراهم میکند. همچنین در اين پژوهش تالش شد تا رابطه بین کارايی هزينه و سود با متغیرهای اندازه ن سبت کفايت سرمايه ن سبت هزينه به سود و سودآوری مورد برر سی قرار گیرد. با توجه به اهداف پژوهش در دو مرحله انجام شاااد. در مرحله اول کارايی هزينه و ساااود بانکهای مورد برر سی با ا ستفاده از تکنیک تحلیل پو ش شی دادهها مورد محا سبه قرار گرفت. نتايج اين مرحله بانکهای مورد بررسای را به طور نسابی در دو گروه کارا و غیر کارا از لحاظ هزينه و سااود طبقهبندی کرد و بیان نمود که بانکهای مورد بررساای از لحاظ کسااب سااود و کسب منافع کارايی بیشتری نسبت به صرف يا هزينه کردن منابع دارند چرا که تعداد 25 سال- بانک از لحاظ ساااود کارا بودند اما از لحاظ هزينه تنها 8 ساااال- بانک کارا شااادند. اين نتیجه همانند نتايج بدست آمده توسط آيسیک و حسن )2002( دلیس و همکاران )2008 سريری و( )2010( است که بیان داشتند کارايی باالی سود نمیتواند متضمن کارايی هزينه باشد. همچنین نتاج بد ست آمده در اين ق سمت با نتايج ارائه شده تو سط عارف و کن )2008( داس و گوش )2009( مغاير اسااات. همچنین از ديگر يافتههای اين مرحله از پژوهش ارائه راهکاری برای

19 101 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 بانک ها ی نا کا را به منظو ر ح ر کت به سااا مت م ر ز کا را ي ی بود. در حقیقت تکنیک تحلیل پوششی دادهها واحدهای مرجع )از میان بانکهای کارا( را برای بانکهای ناکارا جهت تعیین هزينه و سود بهینه م شخص کرد. اطالعات بد ستآمده در اين ق سمت میتواند به مديريت در تعیین اسااتراتژی شاارکت کمک کند. در واقع مديران بانکهای ناکارا میتوانند با اسااتفاده از واحدهای مرجع خود هزينه و ساود بهینه خود را محاسابه و راههای مناساب جهت دساتیابی به اين مقادير بهینه را طراحی کنند. به طور مثال مديران واحدهای ناکارا برای دسااتیابی به سااطح هزينه بهینه نسااابی میتوانند از تکنیکهای مديريت هزينه مانند هزينهيابی بر مبنای فعالیت هزينهيابی بر مبنای هدف و مواردی از اين دست استفاده کنند. نتايج به دساات آمده از اجرای مرحله دوم پژوهش حاکی از آن اساات که متغیرهای نساابت کفايت سرمايه و سودآوری بر کارايی هزينه تأثیر معناداری ندارند به سود و اندازه در سطح خطای 5 ولی متغیرهای ن سبت هزينه به ترتیب دارای تأثیر معکوس و مستقیم معناداری بر کارای هزينه هساااتند. اين نتايج به اين معنی اسااات بانکهای که تمايل بیشاااتری برای کنترل هزينهها دارند کارايی هزينه باالتری داشاااته و بانکهای بزرگتر نیز از صااارفهجويی ناشااای از مقیاس باالتری برخوردارند. نتايج بد ست آمده در باب ارتباط ن سبت هزينه به سود و اندازه با کارايی هزينه منطقی و مطابق با حدس اولیه بیان شاده در فرضایههای پژوهش اسات. اين نتايج مشاابه نتايج بدست آمده توسط عارف و کن )2008( و سريری )2010( میباشد. عدم وجود ارتباط معنادار بین متغیرهای کفايت سااارمايه و ساااودآوری با کارايی هزينه بر خالف انتظار اولیه بود. عدم وجود تأثیر معنادار ن سبت کفايت سرمايه بر روی کارايی هزينه را میتوان در ناچیز بودن سرمايه بانکها جستجو کرد که با بررسی اين موضوع مشخص شد که به صااورت میانگین تنها 7/2 از منابع بانکها از طريق ساارمايه تأمین شااده و 92/8 ديگر از طريق استقراض است. عدم ارتباط سودآوری بر کارايی هزينه را نیز میتوان در اين دانست که مديران بانکهای مورد بررسی جهت افزايش سودآوری به بهبود مستمر و استفاده کارا از منابع توجهی ندارند. همانطور که پیش از اين نشان داده شد بانکهای مورد بررسی از لحاظ کارايی ساااود نسااابت به کارايی هزينه در ساااطح باالتری قرار داشاااتند. لذا منطقی اسااات که افزايش سودآوری نتوان سته ا ست هیچ ارتباطی مثبت و معناداری با کارايی هزينه دا شته با شد. همچنین از نتايج ديگر پژوهش اين بود که هیچکدام از متغیرهای نسبت کفايت سرمايه نسبت هزينه به

20 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از ساود اندازه و ساودآوری نمیتوانند تأثیر معنیداری بر کارايی ساود داشاته باشاند. اين نتیجه مغاير با نتیجه بدست آمده توسط عارف و کن )2008( و سريری )2010( است. از نتايج ديگر پژوهش اين بود که تنها متغیر سودآوری دارای تأثیر مثبت و معنادار بر کارايی سود ا ست. ن سبت هزينه به سود ن سبت کفايت سرمايه و اندازه نیز تأثیر معنیداری بر کارايی سود نداشتند. اينکه نسااابت هزينه به ساااود بر کارايی هزينه تأثیر معنادار دارد اما بر کارايی ساااود ندارد را میتوان در اين موضاااوع دانسااات که اين نسااابت بر کارايی درآمد تأثیر معنادار ندارد )که برر سیهای بیشتر اين مو ضوع را ثابت نمود اين نتیجه در نگاره 7 ارائه شده ا ست( و در نتیجه تأثیرش بر کارايی هزينه به حدی نیسااات که عدم تأثیر بر کارايی درآمد را جبران کرده و به تأثیری معنادار بر کارايی سااود )که برآيند کارايی هزينه و درآمد اساات( برسااد. در باب عدم تأثیر متغیرهای اندازه و نساابت کفايت ساارمايه بر کارايی سااود میتوان همان اسااتاللهای بیان شده در پاراگراف قبلی را دوباره مطرح نمود. p-value / متغیر وابسته مقدار ثايت نسبت کفايت سرمايه نسبت هزينه به سود اندازه سودآوری نگاره )7(: مدل رگرسیون دادههای ترکیبی متغیر مستقل ضريب )β( -1/ /808 Prob (F-statistic) D-W R 2 کارايی درآمد با توجه به نتايج اين پژوهش به مديران بانکها پیشاانهاد میشااود از نتايج اين پژوهش جهت طراحی ا ستراتژی خود ا ستفاده نموده و در را ستای افزايش رقابتپذيری و بهبود عملکرد خود گام بردارند. در حقیقت به مديران پی شنهاد می شود با الگوبرداری از واحدهای کارا ورودیها و خروجیهای خود را تعديل نموده تا به مرز بهترين عملکرد نزديک شوند.

21 103 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 همچنین يکی از نتايج مهم پژوهش حاضاار اين بود که بانکها هزينههای خود را کنترل و مديريت نمیکنند لذا به مديران بانکها پیشاانهاد میشااود در راسااتای صااعود به مرز کارايی هزينه با بهرهگیری از تکنیک ها ی مد ي ر يت و کنت رل ه ز ي نه ا ز ج م له ه ز ي نه ياب ی ا سااا تا ندا رد هزينهيابی بر مبنای فعالیت و هدف مهندساای ارزش و ساااير موارد در اين مساایر گام مؤثری بردارند. اين پژوهش نیز همانند هر کار پژوهشاای ديگر عاری از محدوديت نیساات و تنها عاملی که اين پژوهش را با محدوديت مواجه نموده عدم دسااترساای به صااورتهای مالی همه بانکهای فعال در ايران که باعث شد تعداد بانکهای مورد بررسی در اين پژوهش به کاهش يابد. منابع 10 واحد و 8 سال افالطونی عباس و لیلی نیکبخت. )1389(. کاربرد اقتصادسنجی در تحقیقات حسابداری مديريت مالی و علوم اقتصادی. تهران: انتشارات ترمه. باصری بیژن محمد باقری شندی و مصطفی برات پور. )1389( تحلیلی بر کارايی فنی شعب منتخب بانک ملت در شهر تهران فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی سال هجدهم شماره حسینی سید شمس الدين و امیررضا سوری. )1386( برآورد کارايی بانکهای ايران و عوامل مؤثر بر آن فصلنامه پژوهشنامه اقصادی شماره خواجوی شکراله علیرضا سلیمی فرد و معصومه ربیعه. )1384(. کاربرد تحلیل پوششی داده ها )DEA( در تعیین پرتفويی از کاراترين شرکتهای پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز دوره 22 شماره زراء نژاد منصور و ابراهیم انواری. )1384(. کاربرد دادههای ترکیبی در روش تحلیل رگرسیون در علوم مختلف )با تأکید بر علوم اقتصادی-اجتماعی(. همايش بین المللی روشهای تحقیق در علوم فنون و مهندسی. تهران: دانشگاه امام حسین. نمازی محمد و شهال ابراهیمی. )1389( روش پله ای مديريت صنعتی دوره 2 شماره بررسی کارايی بانکهای ايران با استفاده از تکنیک DEA به Aflatuni, Abas. and Nikbahkt, Leili. (2010). Econometrics application in accounting, financial management and economics researches, Tehran: Termeh publications. (in persian)

22 تعیین کارایی هزینه و سود بانکها با استفاده از Akhigbe, A. and J. McNulty (2005). Profit Efficiency Sources and Differences among Small and Large U. S. Commercial Banks. Journal of Economics and Finance. 29 (3), Ariff, M. and L. Can (2008). Cost and profit efficiency of Chinese banks: A non-parametric analysis. China Economic Review. 19, Baltagi, B. H. (2005). Econometric Analysis of Panel Data. Britain: John Wiley & Sons Ltd. Baseri, Bijan., Bagheri Shendi, Mohammad. And Baratpour, Mostafa. (2010). An Analysis of Technical Efficiency of the Selected Branches of Mellat Bank in Tehran, quarterly journal of economic researches and policies, 18 (54), (in persian) Das. A and S. Ghosh (2009). Financial Deregulation and Profit Efficiency: A Non-parametric Analysis of Indian Banks. MPRA, Delis, M. D. ; Fillipaki, A. K. and C. K. Staikouras (2008). Evaluating Cost and Profit Efficiency: A Comparison of Parametric and Nonparametric Methodologies. MPRA, Dinc, M,K. E. Haynes, and M. Tarimcilar. (2003). integrating models for regional development decisions: A policy perspective. Ann RegSci, 37, Halkos, G. E. and D. S. Salamouris (2004). Efficiency Measurement of the Greek Commercial Banks with the Use of Financial Ratios: a Data Envelopment Analysis Approach. Management Accounting Research. 15, Hosseini, SayedShamsoddin. And Souri, Amirreza. (2007). Efficiency estimation of iranian banks and its effective factors, journal of economic researches, 7 (25), (in persian) Isik, I. and M. K. Hassan (2002). Cost and Profit Efficiency of the Turkish Banking Industry: An Empirical Investigation. The Financial review. 37, Khajavi, Shokrollah. Salimifard, Alireza. And Rabie, Masoomeh. (2005). the application of data envelopment analysis (DEA) in determining a portfolio of the most efficient companies accepted at tehran stock exchange, journal of social sciences and humanities of shiraz university, 22 (2), (in persian) Maudos, J. and J. M. Pastor (2003). Cost and Profit Efficiency in the Spanish Banking Sector ( ): A Non-Parametric Approach. Applied FinancialEconomics. 200, Namazi, Mohammad. And Ebrahimi, Shahla. (2010). The Investigation of the Iranian Banks' Efficiency by Using Stepwise DEA Technique, journal of industrial management, 2 (5), (in persian)

23 105 پژوهشهای تجربی حسابداری سال هفتم شماره 25 پاییز 1396 Ramanathan, R. (2004). Data Envelopment Analysis for weight derivation and aggregation in the analytic hierarchy process. Computation & Operation Research, 33, Ray, S. C. (2004). Data Envelopment Analysis. FIRST Edition, America: Cambridge University Press. Ray, S. C. and A. Das (2010). Distribution of cost and profit efficiency: Evidence from Indian banking. European Journal of Operational Research. 201, Srairi, S. A. (2010). Cost and profit efficiency of conventional and Islamic banks in GCC countries. J. Prod Anal. 34, Zaranejad, Mansour. And Anvari, Ebrahim. (2005). Panel data application in regression analysis method in different sciences (focus on economicsocial sciences), the international conferrence on research methods in sciences, techniques and engineering, Tehran: Imam Hossein University. (in persian)